Giới thiệu
Bại não là một bệnh lý tổn thương hệ thần kinh nghiêm trọng, gây ra nhiều di chứng nặng nề, ảnh hưởng đến chất lượng và thời lượng cuộc sống của trẻ. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về bại não ở trẻ em, nguyên nhân gây bệnh, dấu hiệu để nhận biết và cách phòng tránh bệnh hiệu quả.
Bại não là gì?
Bại não là tình trạng não bị tổn thương một phần hoặc nhiều phần, chậm phát triển, dẫn đến rối loạn vận động, ảnh hưởng đến thính giác, thị giác và mất kiểm soát tứ chi của trẻ, thậm chí tê liệt toàn thân. Phần lớn các tổn thương do bại não gây ra không thể khắc phục hoàn toàn. Điều này không chỉ gây áp lực lên trẻ mà còn tác động mạnh đến tâm lý và kinh tế của gia đình.
Tỷ lệ mắc bệnh bại não ở trẻ khá cao, chiếm 0.1 - 0.2% trẻ sơ sinh. Nam giới có nguy cơ mắc bệnh này cao gấp 1.35 lần so với nữ giới.
Các thể bại não
Dựa vào các biểu hiện rối loạn vận động có liên quan, bại não ở trẻ được chia làm 4 loại sau:
1. Bại não thể co cứng
Bại não thể co cứng là tình trạng các cơ trở nên cứng và căng do các thông điệp từ não đến cơ bắp không được truyền tải một cách rõ ràng. Đây là thể phổ biến nhất, được chia làm 3 dạng bại liệt:
-
Liệt cứng nửa người: Dạng bại liệt này thường ảnh hưởng đến cánh tay và bàn tay ở một bên của cơ thể, có thể bao gồm cả chân. Tay và chân của bên bị liệt thường sẽ ngắn và nhỏ hơn. Một số trẻ còn có biến chứng cong vẹo cột sống. Khả năng nói chậm phát triển nhưng trí thông minh của trẻ phát triển bình thường.
-
Liệt cứng hai bên: Dạng bại liệt này chủ yếu ảnh hưởng ở chân, ít liên quan đến cánh tay và mặt. Tình trạng cơ chân căng cứng khiến chân trẻ di chuyển giống cánh tay của cái kéo. Trí thông minh và khả năng ngôn ngữ của trẻ phát triển bình thường.
-
Liệt tứ chi: Đây là dạng bại não co cứng nghiêm trọng nhất, gây ra các tổn thương, dị tật não, khuyết tật về trí tuệ theo nhiều mức độ. Tay, chân của trẻ thường co cứng nghiêm trọng, cổ mềm, khó giao tiếp, có thể thường xuyên xảy ra động kinh.
2. Bại não thể múa vờn hoặc loạn vận động
Trẻ bị bại não thể loạn vận động là tình trạng liên tục lặp lại các động tác vặn người không chủ ý. Điều này có thể diễn ra ở bất kỳ bộ phận nào trên cơ thể, làm trẻ cảm thấy mệt mỏi, lo lắng, đau đớn và gặp nhiều khó khăn khi thực hiện các hoạt động hàng ngày.
3. Bại não thể thất điều
Bại não thể thất điều là loại bại não ít phổ biến nhất. Trẻ mắc bệnh thường có cử động hoặc các chi run rẩy không ổn định, từ đó gặp vấn đề về thăng bằng và các vận động yêu cầu độ nhanh, chính xác.
4. Bại não thể hỗn hợp
Bại não thể hỗn hợp là sự kết hợp của nhiều loại bại não khác nhau. Đa số các trường hợp mắc bại não là sự kết hợp của bại não co cứng và bại não loạn vận động.
Bại não gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và cuộc sống của trẻ.
Nguyên nhân bại não ở trẻ em
Theo chia sẻ của ThS.BS Nguyễn Anh Duy Tùng, rất khó để tìm ra nguyên nhân chính xác gây nên tình trạng bại não ở trẻ. Tuy nhiên, chúng ta có thể xác định thời điểm trẻ bị bại não, từ đó, giới hạn nguyên nhân gây bệnh.
1. Nguyên nhân trước sinh
Một số nguyên nhân gây bại não trước sinh gồm:
- Bào thai bị nhiễm trùng, phổ biến nhất là vi khuẩn rubella và các chủng virus khác.
- Mẹ lạm dụng thuốc.
- Bào thai bị thiếu oxy lên não.
- Rau thai bám sai vị trí khiến thai nhi thiếu chất, thiếu oxy.
- Mẹ bị chấn thương trong thai kỳ.
- Đa thai.
- Thai phụ bị động kinh, cường giáp hay tiền sản giật.
2. Nguyên nhân trong khi sinh
Một số rủi ro có thể xảy ra trong lúc sinh, gây bại não ở trẻ gồm:
- Trẻ sinh non dưới 36 tuần tuổi, đặc biệt dưới 28 tuần.
- Trẻ khi sinh nhẹ cân, dưới 2.500 gram.
- Khó sinh, thời gian chuyển dạ kéo dài.
- Sang chấn khi sinh.
- Rối loạn nhịp tim.
- Vỡ ối sớm.
- Trẻ thiếu oxy lên não khi sinh.
3. Nguyên nhân sau sinh
Một số nguyên nhân gây bại não ở trẻ sau sinh gồm:
- Trẻ nhiễm khuẩn sau sinh.
- Trẻ xuất huyết não sau sinh do thiếu vitamin K, hệ thống thành mạch yếu, giảm tiểu cầu, hemophilia.
- Mắc bệnh viêm não, viêm màng não.
- Trẻ xuất hiện tình trạng co giật.
- Thiếu oxy lên não.
- Mắc các bệnh lý về rối loạn đông máu.
- Trẻ gặp các chấn thương ở phần đầu.
- Nồng độ bilirubin trong máu cao.
Dấu hiệu trẻ bị bại não
Tùy vào từng trường hợp cụ thể, mức độ nặng nhẹ, nghiêm trọng của bại não, khu vực não bị tổn thương, trẻ sẽ có các triệu chứng khác nhau, gồm:
- Trương lực cơ quá cứng: Cơ thể trẻ cứng đờ, tay chân hoạt động khó khăn, gây cản trở việc bế, tắm rửa và vệ sinh cho trẻ.
- Trương lực cơ quá mềm: Cơ thể trẻ quá mềm, đầu rũ xuống, không ngẩng lên được.
- Trẻ mất cân bằng và không thể phối hợp vận động.
- Tứ chi mất kiểm soát, chân tay run rẩy.
- Trẻ cử động chậm chạp, khó đi lại, dáng đi khom người, không đối xứng, đi bằng ngón chân.
- Các kỹ năng vận động như bò, ngồi, thẳng cổ, chạy nhảy chậm linh hoạt.
- Trẻ khó nuốt, gặp khó khăn trong việc ăn uống, bú mẹ.
- Trẻ chảy dãi quá nhiều.
- Khả năng giao tiếp chậm phát triển, gặp nhiều hạn chế, khó khăn.
- Nghe kém.
- Thị lực kém.
- Khó tiếp thu trong học tập, không thể thực hiện các hoạt động đòi hỏi sự linh hoạt.
- Xuất hiện co giật.
Trẻ bị bại não cần sự hỗ trợ tích cực từ y tế và gia đình.
Biến chứng bại não ở trẻ
Các biến chứng của bệnh bại não thường gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống trong suốt quãng đời sau này của trẻ. Các biến chứng này bao gồm:
1. Co rút cơ
Co rút cơ là biến chứng phổ biến nhất ở trẻ bị bại não. Đây là tình trạng cơ bắp bị co rút, ngắn lại dẫn đến căng cơ, làm chậm sự phát triển của xương và gây biến dạng xương, bán trật khớp, loãng xương, thoái hóa khớp.
2. Lão hóa sớm
Hầu hết trẻ bị bại não thường sẽ có dấu hiệu lão hóa sớm khi bước vào độ tuổi 40. Điều này xảy ra do một số cơ quan không thể phát triển và làm việc hết công xuất, khiến các cơ thể chịu nhiều căng thẳng. Điều này đặc biệt ảnh hưởng đến các cơ quan như tim, phổi, khiến chúng phải làm việc nhiều hơn bình thường.
3. Suy dinh dưỡng
Bệnh bại não khiến trẻ gặp nhiều khó khăn trong việc ăn uống và nuốt. Từ đó, trẻ không hấp thụ được nhiều chất dinh dưỡng, dẫn đến suy dinh dưỡng và ảnh hưởng đến sự phát triển, tăng trưởng của xương. Một số trường hợp, trẻ cần được bổ sung chất dinh dưỡng bằng ống nuôi ăn.
4. Tinh thần không ổn định
Tinh thần của trẻ bị bại não thường không ổn định, dễ mắc các bệnh về tâm lý, điển hình là trầm cảm. Điều này bắt nguồn từ việc gặp khó khăn trong vận động và các phản xạ, giao tiếp hàng ngày, khiến trẻ cảm thấy bị cô lập, xa lánh, tự ti và khép kín bản thân. Tỷ lệ trầm cảm ở trẻ bị bại não tăng cao gấp 3-4 lần so với bình thường.
Ngoài ra, trẻ bị bại não còn có thể đối mặt với nhiều biến chứng khác như động kinh, đau mỏi, các vấn đề về sinh sản và tình dục, cao huyết áp, tiểu không tự chủ, rối loạn chức năng bàng quang, khó nuốt,...
Phương pháp chẩn đoán bại não
Bệnh bại não thường được chẩn đoán sau khi trẻ được 6 - 12 tháng tuổi. Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng phát triển của trẻ và yêu cầu thực hiện một số thủ thuật y khoa như khám thần kinh, chụp cộng hưởng từ (MRI), nghiên cứu về cử động nuốt, đo điện não đồ (EEG), đo điện cơ đồ (EMG), phân tích dáng đi, chụp CT, nghiên cứu di truyền, xét nghiệm máu và xét nghiệm trao đổi chất để xác định chính xác bại não.
Chẩn đoán bại não qua hình ảnh từ xét nghiệm MRI.
Điều trị bại não ở trẻ
Bệnh bại não ở trẻ em được điều trị bằng cách kết hợp nhiều phương pháp khác nhau như điều trị hỗ trợ, sử dụng thuốc và phẫu thuật. Điều trị này thường kéo dài và bao gồm cả điều trị tại bệnh viện và hỗ trợ điều trị tích cực tại gia đình.
Phương pháp điều trị chính thường được sử dụng gồm điều trị hỗ trợ, điều trị bằng thuốc và phẫu thuật. Điều trị hỗ trợ bao gồm tập cho trẻ đi bộ thường xuyên thông qua các bài tập vật lý trị liệu và sử dụng các thiết bị hỗ trợ như xe lăn, nẹp cố định khớp, máy trợ thính, kính mắt, v.v. Việc sử dụng thuốc nhằm hạn chế các biến chứng xấu có thể gây ra do bại não, bao gồm thuốc chống co giật và thuốc giãn cơ. Phẫu thuật thường được thực hiện nhằm giúp trẻ có thể thực hiện được những vận động cơ bản, cải thiện tình trạng căng cơ và xương biến dạng.
Cách phòng tránh bệnh bại não
Hiện nay, bại não ở trẻ vẫn chưa có cách phòng ngừa tuyệt đối. Tuy nhiên, bố mẹ vẫn nên chủ động ngăn ngừa bệnh cho trẻ ngay từ trước khi có ý định mang thai, khi mang thai và sau sinh sinh. Cụ thể, các biện pháp phòng ngừa bao gồm:
- Cả bố và mẹ trước khi mang thai nên thăm khám sức khỏe thường xuyên.
- Thăm khám thai định kỳ và thực hiện tốt các biện pháp phòng ngừa, lưu ý do bác sĩ căn dặn, tránh mắc các bệnh nhiễm trùng.
- Tiêm đầy đủ các loại vacxin cần thiết trước và trong giai đoạn mang thai, đặc biệt là vacxin phòng ngừa rubella.
- Cho trẻ thăm khám sức khỏe định kỳ và tiêm vacxin theo khuyến cáo của bộ y tế.
- Tránh để trẻ va đập, té ngã gây chấn thương vùng đầu, đảm bảo an toàn cho trẻ.
Lưu ý khi chăm sóc trẻ bại não
Bên cạnh việc tuân theo hướng dẫn của bác sĩ, trẻ bị bại não cần sự hỗ trợ tích cực từ người thân và gia đình. Bố mẹ nên chú ý bổ sung cho trẻ đủ chất dinh dưỡng thông qua việc đa dạng thực phẩm. Trẻ mắc bệnh thường gặp khó khăn trong việc ăn nhai, vì vậy, nên chọn lựa những thực phẩm mềm, dễ tiêu hóa.
Ngoài ra, các vấn đề vệ sinh cá nhân như vệ sinh răng miệng, thăm khám sức khỏe định kỳ cũng cần được chú ý. Nếu trong quá trình chăm sóc tại nhà, trẻ có tình trạng sức khỏe bất ổn, không có dấu hiệu thuyên giảm, có diễn tiến xấu,… bố mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện để được kiểm tra và hỗ trợ khẩn cấp.
Các câu hỏi thường gặp về bại não bẩm sinh
Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp khi trẻ bị bại não bẩm sinh:
1. Bị bại não có chữa khỏi được không?
Bại não là một bệnh mãn tính, không có cách chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, phương pháp điều trị phù hợp và sự giúp đỡ của gia đình và người thân có thể giúp trẻ hòa nhập với xã hội và thực hiện được các kỹ năng sống cơ bản.
2. Trẻ bị bại não sống được bao lâu?
Tuổi thọ của trẻ bị bại não phụ thuộc vào mức độ tổn thương não và kết quả điều trị. Thông thường, trẻ bị bại não có thể sống đến 20-30 tuổi, tuy nhiên, chất lượng cuộc sống và tuổi thọ của trẻ phụ thuộc vào sự hỗ trợ và chăm sóc tích cực.
Bại não ở trẻ em là một căn bệnh phức tạp và cần sự quan tâm đặc biệt từ phía gia đình và cộng đồng. Hiểu rõ về nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng tránh bệnh sẽ giúp gia đình có biện pháp phòng ngừa sớm, hạn chế tối đa tác động của bệnh đối với trẻ.
